Ավելանո՞ւմ ենք, թե՞ պակասում

ՈՎՔԵ՞Ր ԵՆ ԲՆԱԿՎԵԼՈՒ ԱՊԱԳԱ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ
Օրեր առաջ Վրաստանում ՌԴ դեսպանը հետաքրքիր մի հայտարարություն արեց, ըստ որի` մի քանի տասնամյակ հետո Վրաստանը, որպես պետություն, կարող է և գոյություն չունենալ: Հասկանալի է՝ այս արտահայտությունը շատ խիստ ընդունվեց մեր հարևան երկրում, թեև պետք է նշել, որ այդպիսի ապագան հնարավոր է, հաշվի առնելով այն փաստը, որ ժողովրդագրական պատկերը հարևան երկրում բավականին վատ վիճակում է:
Նույնը կարելի է ասել նաև Հայաստանի պարագայում: Ըստ ՄԱԿ-ի ժողովրդագրական հարցերի հանձնախմբի հաշվարկների, 2025-ին Հայաստանի բնակչության թիվը կկազմի 2,6 մլն մարդ, այսինքն՝ ավելի քիչ, քան ներկայումս: Ի՞նչ է սա նշանակում: Այն, որ այդ պարագայում երկիրը կարող է հայտնվել անհետացող ազգերի ցանկում, քանի որ պարզ չէ, թե ինչպիսին կլինի այդ բնակչության սեռատարիքային կազմը, և արդյոք հնարավոր կլինի՞ ապահովել երկրի բնականոն զարգացման գործընթացը: Չպետք է մոռանալ, որ առանց բնակչության բնականոն աճի անհնար է ինչ-որ ռազմավարական կանխատեսումներ կատարել: Պատահական չէ, որ Անգլիայում ժողովրդագրական քաղաքականության հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մինչև 2050-ը Անգլիայի տնտեսական կայուն զարգացման համար անհրաժեշտ է ներգաղթի միջոցով ապահովել 60 մլն մարդու ներհոսք, ինչն էլ հնարավորություն կընձեռի Անգլիային պահպանել տնտեսական և քաղաքական առաջատար դիրքերն աշխարհում:
Ժողովրդագրական հիմնախնդիրների վերաբերյալ ամենաբարձր մակարդակով հստակ քաղաքականություն մշակվեց Ռուսաստանում: Այս առումով Ռուսաստանը իրոք, անհանգստանալու կարիք ունի: Միայն տարեկան կտրվածքով բնական հավելաճը բացասական է 600 հազար մարդով, և այսպիսի շարունակության պարագայում, ըստ ՄԱԿ-ի ժողովրդագրական քաղաքականության մասնագետների, 2025-ին նրա բնակչության թիվը կկազմի 130 մլն, իսկ 2050-ին՝ 110 մլն մարդ, որը Ռուսաստանի նման հսկայական տարածք ունեցող երկրի համար պարզապես կործանում է: Եվ ինչպես վկայում են վիճակագրական փաստերը՝ Ռուսաստանի ազգային ծրագրի շրջանակներում ընդգրկված ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավմանն ուղղված քայլերից, յուրաքանչյուր 2-րդ երեխայի ծնվելու պարագայում 280 հազար ռուբլու հատկացումն արդեն իսկ տվել է իր առաջին դրական արդյունքները. Ռուսաստանում վերջին 15 տարիներին առաջին անգամ ծննդաբերության աճ է գրանցվել: Բացի այդ, առաջին իսկ երեխայի ծնվելու պարագայում ՌԴ կառավարությունը ծնողներին ամսական 200 դոլարին համարժեք գումար է հատկացնում: Նմանատիպ քաղաքականություն գոյություն ունի նաև Բելառուսում, որտեղ պետությունը նորակազմ ընտանիքներին փորձում է ապահովել հիպոթեքային վարկավորմամբ լավ պայմաններով բնակարանով, իսկ յուրաքանչյուր երեխայի մինչև 3 տարեկան դառնալը վճարում է 150 դոլար: ՈՒկրաինայում էլ երեխա ծնվելու պարագայում պետությունը մոտ 1500 դոլար միանվագ գումար է հատկացնում ծնողներին:
Իսկ Հայաստա՞նը: 1991-ից ի վեր ՀՀ-ում վերոհիշյալ հարցերին ընդհանրապես որևէ կանոնակարգված մոտեցում չի ցուցաբերվել: Թեև արդեն մեկ տարուց ավելի է` Հայաստանում շրջանառության մեջ է դրվել ժողովրդագրական քաղաքականության ծրագիրը, սակայն դրա էությունն այն է, որ ընդամենը 300 հազար դրամ է նախատեսված յուրաքանչյուր երրորդ երեխայի ծննդյան համար: Մինչդեռ ներկայումս երեք երեխաներից բաղկացած ընտանիքները Հայաստանում բավականին քիչ են:
Այս ծրագիրը մշակողները երևի մոռացել են, թե երեխայի ծննդաբերության պարագայում ծնողները որքան գումար են թողնում հիվանդանոցում, որտեղ ամեն կերպ ձգտում են ինչքան կարելի է շատ գումար կորզել: Թեև վերջերս կառավարության որոշմամբ ծննդաբերող կանանց սկսեցին հատկացնել ծննդաբերական վկայականներ, որով բոլոր ծախսերը փաստացի իր վրա է վերցնում կառավարությունը, և որի PR-ը լայնորեն կատարվում է վերջին ժամանակաշրջանում, սակայն փաստ է, որ ծնողներն ինչպես վճարել, այնպես էլ վճարում են հավելյալ գումարներ:
Իսկ հետծննդաբերական ժամանակաշրջանի համար ծնողները փաստացի ոչ մի գումար էլ չեն ստանում: Աշխատող բազմաթիվ կանայք օրենսդրական ոչ լիարժեք պաշտպանվածության պայմաններում, աշխատանքից չզրկվելու համար խուսափում են երեխա ունենալուց, քանի որ հետագայում աշխատանքի վերականգնվելը բավականին դժվար գործընթաց է: Ինչ խոսք, պետական աջակցության բացակայության պայմաններում խոսել ժողովրդագրական իրավիճակի որևէ փոփոխության մասին այնքան էլ իրատեսական չէ:
Հայաստանի ժողովրդագրական կորուստներն զգալի են նաև այն պատճառով, որ արտագաղթի հետևանքով շատ երեխաներ ծնվում են արտասահմանում, և այդ տեսանկյունից մեր կորուստն ավելի մեծ է: Իսկ այն, որ այնտեղ ծնված երեխաների վերադարձը քիչ հավանական է, բացատրվում է նրանով, որ նրանց մեծամասնությունն արդեն իսկ կրթություն է ստանում բնակության երկրի լեզվով, և ծնողները, երեխաների լեզվական բարդությունները հաշվի առնելով, դժվար թե վերադառնան Հայաստան:
Իրերի այսպիսի շարունակության պարագայում հարց է ծագում, թե ապագայում ինչպիսի՞ Հայաստան ենք ունենալու, և ովքե՞ր են այնտեղ բնակվելու:
Ատոմ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ